Co to jest konflikt serologiczny i jakie niesie zagrożenia dla płodu i dziecka?
Konflikt serologiczny występuje, gdy u matki wykrywa się przeciwciała odpornościowe do antygenów krwinek czerwonych płodu, pochodzących od ojca. Niektórzy autorzy używają określenia konfliktu serologicznego dla niezgodności grup krwi partnerów, a sytuację w której stwierdza się przeciwciała nazywają zrealizowanym konfliktem.
Najczęściej konflikt serologiczny dotyczy krwinek czerwonych. Przeciwciała odpornościowe skierowane do krwinek czerwonych, obecne w krwi matki przechodzą przez barierę łożyska i przedostają sią do krwi płodu. Jeśli erytrocyty płodu posiadają antygen do którego są one skierowane, zaczepiają się na nich, niszczą je i doprowadzają do anemii płodu i noworodka. W skrajnych przypadkach nieleczony konflikt powoduje obrzęk płodu i jego zgon wewnątrzmaciczny. Znacznie rzadziej konflikt serologiczny dotyczy krwinek płytkowych prowadząc, do małopłytkowości u płodu i noworodka, z jego dramatycznymi następstwami krwotocznymi (wylewami do centralnego układu nerwowego). Na wytworzenie przeciwciał wywołujących konflikt serologiczny narażone są:
- kobiety, które rodziły (szczególnie wieloródki), lub kobiety u których występowały poronienia
- kobiety, którym kiedyś przetoczono krew ( immunizacja po transfuzji)
- kobiety z rozpoznaną anomalią łożyska, sprzyjającą zwiększonemu przeciekowi płodowo-matczynemu (w tych przypadkach konflikt może wystąpić również w pierwszej ciąży)
- ciężarne, u których zaistniał uraz brzucha
Szczególnie zagrożone wystąpieniem ciężkiego konfliktu serologicznego u płodu/noworodka są kobiety, u których konflikt wystąpił w poprzednich ciążach. U tych kobiet kolejne ciąże są ciążami podwyższonego ryzyka i muszą być pod szczególną, wnikliwą opieką perinatalną oraz transfuzjologiczną.
Realizacja konfliktu serologicznego zależy od kilku czynników:
- obecności u płodu antygenu, do którego matka wytworzyła przeciwciała odpornościowe
- dojrzałości antygenu konfliktowego u płodu
- rodzaju przeciwciał odpornościowych wykrytych u matki, ich „zjadliwości”
- koncentracji (tj. miana) przeciwciał u matki
- dynamiki zmiany miana przeciwciał (wzrost miana, ale również ich spadek)
- obecności przeciwciał blokujących
Najbardziej niebezpiecznym konfliktem jest konflikt w układzie Rh, gdy matka dziecka jest RhD ujemna, ojciec dziecka RhD dodatni i u matki wykrywa się przeciwciała odpornościowe anty-D. Konflikt ten, poprzez stosowanie profilaktyki (podanie szczepionki anty-D po porodzie czy poronieniu) jest obecnie coraz rzadziej obserwowany. Pojawiają się jednak coraz częściej konflikty w zakresie innych antygenów z układu Rh oraz konflikty w innych układach grupowych krwinek czerwonych. Bardzo niebezpiecznym, aczkolwiek stosunkowo rzadkim konfliktem jest konflikt w układzie Kell. Dość częste są konflikty w układzie ABO, które realizują się dopiero po urodzeniu dziecka.
Niestety zdarzają się przypadki nieprzestrzegania wykonywania badań serologicznych w ciąży i braku wiedzy co do występowania konfliktu u ciężarnej. Rozpoznanie konfliktu następuje po porodzie, gdy u dziecka obserwuje się rozwinięte objawy choroby hemolitycznej. Konflikt serologiczny może wystąpić również w trakcie trwania prawidłowej ciąży, stąd badania serologicznej u każdej ciężarnej są obowiązkowe ( Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012r.)
Diagnostyka prenatalna konfliktu serologicznego opiera się na:
- badaniu grupy krwi ciężarnej i okresowych (w odpowiednim tygodniu ciąży)), obowiązkowych badaniach przeciwciał odpornościowych do krwinek czerwonych
- wyodrębnieniu ciąż zagrożonych konfliktem tj. identyfikacji wykrytych przeciwciał i oceny ich klinicznego znaczenia w chorobie hemolitycznej płodu/noworodka
- badaniu grupy krwi ojca dziecka w zakresie odpowiednich antygenów
- oznaczeniu genetycznym antygenów krwinek płodu w krwi matki lub badaniu pobranej krwi płodu
- systematycznej ocenie zagrożenia płodu chorobą hemolityczną poprzez specjalistyczne badania USG oraz badania inwazyjne (w razie potrzeby)
- wdrożenie metod umożliwiających zminimalizowanie skutków choroby hemolitycznej płodu lub małopłytkowości immunologicznej
- umożliwienie donoszenia ciąży i rozwiązania w jak najbardziej korzystnym dla dziecka czasie
Prawidłowo prowadzona diagnostyka prenatalna umożliwia wyodrębnienie ciąż zagrożonych konfliktem serologicznym. Szczególnie wnikliwa i prawidłowa opieka lekarza ginekologa na ciężarną, realizowanie zaleceń transfuzjologicznych, kierowanie ciężarnej w razie potrzeby do ośrodka referencyjnego leczącego konflikty serologiczne daje duże szanse na szczęśliwe ukończenie również ciąż powikłanych ciężki konfliktem serologicznym.
Opracowanie: dr n. med. Katarzyna Błaszkiewicz
Zobacz więcej artykułów