Konflikt serologiczny

Co to jest konflikt serologiczny i jakie niesie zagrożenia dla płodu i dziecka? Konflikt serologiczny występuje, gdy u matki wykrywa się przeciwciała odpornościowe do antygenów krwinek czerwonych płodu,  pochodzących od ojca. Niektórzy autorzy używają  określenia konfliktu serologicznego dla niezgodności grup krwi partnerów, a sytuację w której stwierdza się przeciwciała nazywają zrealizowanym konfliktem. Najczęściej konflikt serologiczny dotyczy  krwinek czerwonych. Przeciwciała odpornościowe skierowane do krwinek czerwonych, obecne w krwi matki przechodzą przez barierę łożyska i przedostają sią do krwi płodu. Jeśli erytrocyty płodu posiadają antygen do którego są one skierowane, zaczepiają się na nich, niszczą je i doprowadzają do anemii płodu i noworodka. W skrajnych przypadkach  nieleczony konflikt powoduje obrzęk płodu i jego zgon wewnątrzmaciczny.  Znacznie rzadziej konflikt serologiczny dotyczy krwinek płytkowych prowadząc, do małopłytkowości u płodu i noworodka, z jego dramatycznymi następstwami krwotocznymi (wylewami do centralnego układu nerwowego). Na wytworzenie przeciwciał  wywołujących konflikt serologiczny narażone są:
  • kobiety, które rodziły (szczególnie wieloródki), lub kobiety u których występowały poronienia
  • kobiety, którym kiedyś przetoczono krew ( immunizacja po transfuzji)
  • kobiety  z rozpoznaną anomalią łożyska, sprzyjającą zwiększonemu przeciekowi płodowo-matczynemu (w tych przypadkach konflikt może wystąpić również w pierwszej ciąży)
  • ciężarne, u których zaistniał uraz brzucha
Szczególnie zagrożone wystąpieniem ciężkiego konfliktu serologicznego u płodu/noworodka są kobiety, u których konflikt wystąpił w poprzednich ciążach. U tych kobiet kolejne ciąże są ciążami podwyższonego ryzyka i muszą być  pod szczególną, wnikliwą opieką perinatalną oraz transfuzjologiczną.
Realizacja konfliktu serologicznego zależy od kilku czynników:
  • obecności u płodu antygenu, do którego matka wytworzyła przeciwciała odpornościowe
  • dojrzałości  antygenu konfliktowego u płodu
  • rodzaju przeciwciał odpornościowych wykrytych u matki, ich „zjadliwości”
  • koncentracji (tj. miana) przeciwciał u matki
  • dynamiki zmiany miana przeciwciał (wzrost miana, ale również ich spadek)
  • obecności przeciwciał blokujących
Najbardziej niebezpiecznym konfliktem jest konflikt w układzie Rh, gdy matka dziecka jest RhD ujemna, ojciec dziecka RhD dodatni i u matki wykrywa się przeciwciała odpornościowe anty-D. Konflikt ten, poprzez stosowanie profilaktyki (podanie szczepionki anty-D po porodzie czy poronieniu) jest obecnie coraz rzadziej obserwowany. Pojawiają się jednak coraz częściej konflikty w zakresie innych antygenów z układu Rh oraz konflikty w innych układach grupowych krwinek czerwonych. Bardzo niebezpiecznym, aczkolwiek stosunkowo rzadkim konfliktem jest konflikt w układzie Kell. Dość częste są konflikty w układzie ABO, które realizują się dopiero po urodzeniu dziecka. Niestety zdarzają się przypadki  nieprzestrzegania wykonywania badań serologicznych w ciąży i braku wiedzy co do występowania konfliktu u ciężarnej. Rozpoznanie konfliktu następuje po porodzie, gdy u dziecka obserwuje się rozwinięte objawy choroby hemolitycznej. Konflikt serologiczny może wystąpić również w trakcie trwania prawidłowej ciąży, stąd badania serologicznej u każdej ciężarnej są obowiązkowe ( Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012r.)
Diagnostyka prenatalna konfliktu serologicznego opiera się na:
  • badaniu grupy krwi ciężarnej i okresowych (w odpowiednim tygodniu ciąży)), obowiązkowych badaniach przeciwciał odpornościowych do krwinek czerwonych
  • wyodrębnieniu ciąż zagrożonych konfliktem tj. identyfikacji wykrytych przeciwciał i oceny ich klinicznego znaczenia  w chorobie hemolitycznej płodu/noworodka
  • badaniu grupy krwi ojca dziecka w zakresie odpowiednich antygenów
  • oznaczeniu genetycznym antygenów krwinek płodu w krwi matki lub badaniu pobranej krwi płodu
  • systematycznej ocenie zagrożenia płodu chorobą hemolityczną poprzez specjalistyczne badania USG  oraz badania inwazyjne (w razie potrzeby)
  • wdrożenie metod umożliwiających zminimalizowanie skutków choroby hemolitycznej płodu lub małopłytkowości immunologicznej
  • umożliwienie donoszenia ciąży i rozwiązania w jak najbardziej korzystnym dla dziecka czasie
Prawidłowo prowadzona diagnostyka prenatalna umożliwia wyodrębnienie ciąż zagrożonych konfliktem serologicznym. Szczególnie wnikliwa i prawidłowa opieka lekarza ginekologa na ciężarną, realizowanie zaleceń transfuzjologicznych,  kierowanie ciężarnej w razie potrzeby do ośrodka referencyjnego leczącego konflikty serologiczne daje duże szanse na szczęśliwe ukończenie  również ciąż powikłanych  ciężki konfliktem serologicznym.
Opracowanie: dr n. med. Katarzyna Błaszkiewicz

Zobacz więcej artykułów