Konflikt serologiczny

Konflikt serologiczny występuje, gdy u matki wykrywa się przeciwciała odpornościowe do antygenów krwinek czerwonych płodu, pochodzących od ojca.

Niektórzy autorzy używają określenia konfliktu serologicznego dla niezgodności grup krwi partnerów, a sytuację w której stwierdza się przeciwciała nazywają zrealizowanym konfliktem.

Najczęściej konflikt serologiczny dotyczy krwinek czerwonych. Przeciwciała odpornościowe skierowane do krwinek czerwonych, obecne w krwi matki, przechodzą przez barierę łożyska i przedostają sią do krwi płodu.

Jeśli erytrocyty płodu posiadają antygen do którego są one skierowane, zaczepiają się na nich, niszczą je i doprowadzają do anemii płodu i noworodka. W skrajnych przypadkach nieleczony konflikt powoduje obrzęk płodu i jego zgon wewnątrzmaciczny.

Znacznie rzadziej konflikt serologiczny dotyczy krwinek płytkowych prowadząc, do małopłytkowości u płodu i noworodka, z jego dramatycznymi następstwami krwotocznymi (wylewami do centralnego układu nerwowego).

Kto jest narażony na konflikt serologiczny?

Na wytworzenie przeciwciał wywołujących konflikt serologiczny narażone są:

• kobiety, które rodziły (szczególnie wieloródki) lub kobiety u których występowały poronienia
• kobiety, którym kiedyś przetoczono krew (immunizacja po transfuzji)
• kobiety z rozpoznaną anomalią łożyska, sprzyjającą zwiększonemu przeciekowi płodowo-matczynemu (w tych przypadkach konflikt może wystąpić również w pierwszej ciąży)
• ciężarne, u których zaistniał uraz brzucha.

Szczególnie zagrożone wystąpieniem ciężkiego konfliktu serologicznego u płodu/noworodka są kobiety, u których konflikt wystąpił w poprzednich ciążach. U tych kobiet kolejne ciąże są ciążami podwyższonego ryzyka i muszą być  pod szczególną, wnikliwą opieką perinatalną oraz transfuzjologiczną.

Konflikt serologiczny – od czego zależy?

Realizacja konfliktu serologicznego zależy od kilku czynników:

• obecności u płodu antygenu, do którego matka wytworzyła przeciwciała odpornościowe
• dojrzałości  antygenu konfliktowego u płodu
• rodzaju przeciwciał odpornościowych wykrytych u matki, ich „zjadliwości”
• koncentracji (tj. miana) przeciwciał u matki
• dynamiki zmiany miana przeciwciał (wzrost miana, ale również ich spadek)
• obecności przeciwciał blokujących.

Najbardziej niebezpiecznym konfliktem jest konflikt w układzie Rh, gdy matka dziecka jest RhD ujemna, ojciec dziecka RhD dodatni i u matki wykrywa się przeciwciała odpornościowe anty-D. Konflikt ten, poprzez stosowanie profilaktyki (podanie szczepionki anty-D po porodzie czy poronieniu) jest obecnie coraz rzadziej obserwowany.

Pojawiają się jednak coraz częściej konflikty w zakresie innych antygenów z układu Rh oraz konflikty w innych układach grupowych krwinek czerwonych. Bardzo niebezpiecznym, aczkolwiek stosunkowo rzadkim konfliktem, jest konflikt w układzie Kell. Dość częste są konflikty w układzie ABO, które realizują się dopiero po urodzeniu dziecka.

Niestety zdarzają się przypadki nieprzestrzegania wykonywania badań serologicznych w ciąży i braku wiedzy co do występowania konfliktu u ciężarnej. Rozpoznanie konfliktu następuje po porodzie, gdy u dziecka obserwuje się rozwinięte objawy choroby hemolitycznej.

Konflikt serologiczny może wystąpić również w trakcie trwania prawidłowej ciąży, stąd badania serologicznej u każdej ciężarnej są obowiązkowe (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r.).

Diagnostyka prenatalna

Diagnostyka prenatalna konfliktu serologicznego opiera się na:

• badaniu grupy krwi ciężarnej i okresowych (w odpowiednim tygodniu ciąży), obowiązkowych badaniach przeciwciał odpornościowych do krwinek czerwonych
• wyodrębnieniu ciąż zagrożonych konfliktem tj. identyfikacji wykrytych przeciwciał i oceny ich klinicznego znaczenia  w chorobie hemolitycznej płodu/noworodka
• badaniu grupy krwi ojca dziecka w zakresie odpowiednich antygenów
• oznaczeniu genetycznym antygenów krwinek płodu w krwi matki lub badaniu pobranej krwi płodu
• systematycznej ocenie zagrożenia płodu chorobą hemolityczną poprzez specjalistyczne badania USG oraz inne badania (w razie potrzeby)
• wdrożenie metod umożliwiających zminimalizowanie skutków choroby hemolitycznej płodu lub małopłytkowości immunologicznej
• umożliwienie donoszenia ciąży i rozwiązania w jak najbardziej korzystnym dla dziecka czasie.

Prawidłowo prowadzona diagnostyka prenatalna umożliwia wyodrębnienie ciąż zagrożonych konfliktem serologicznym. Szczególnie wnikliwa i prawidłowa opieka lekarza ginekologa na ciężarną, realizowanie zaleceń transfuzjologicznych, kierowanie ciężarnej w razie potrzeby do ośrodka referencyjnego leczącego konflikty serologiczne daje duże szanse na szczęśliwe ukończenie, również ciąż powikłanych ciężkim konfliktem serologicznym.