Niefarmakologiczne leczenie nadciśnienia tętniczego
Niezależnie od przyjmowania leków hipotensyjnych ważnym sposobem leczenia nadciśnienia jest zmiana trybu życia i niektórych nawyków chorego, które niekorzystnie wpływają na wysokość ciśnienia tętniczego.
Ten rodzaj terapii najczęściej nazywa się leczeniem niefarmakologicznym lub modyfikacją stylu życia. Posiada on zastosowanie jako samodzielna forma leczenia w terapii łagodnego nadciśnienia tętniczego przebiegającego bez objawów uszkodzenia serca, naczyń, nerek i innych narządów – czyli bez powikłań narządowych nadciśnienia.
W bardziej zaawansowanych postaciach nadciśnienia tętniczego korzystną stroną tej terapii jest uzupełnianie leczenia preparatami obniżającymi ciśnienie, co może przyczynić się do zmniejszenia ich liczby lub/i dawki.
Niefarmakologiczne metody leczenie nadciśnienia tętniczego
Zmniejszenie masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością
Przy ocenie stopnia nadwagi i otyłości wykorzystujemy tzw. wskaźnik masy ciała BMI. Należy zastosować wzór: BMI=masa ciała/(wzrost x wzrost).
- Prawidłowa masa ciała: BMI wynoszący 20-25 kg/m2
- Nadwaga: BMI wynoszący 25-30 kg/m2
- Otyłość: BMI > 30 kg/m2
Należy też pamiętać o tym, iż istnieje ścisła zależność pomiędzy wskaźnikiem BMI a opornością na leki hipotensyjne.
Zmiana diety
Zmiana diety powinna polegać na ograniczeniu spożycia tłuszczu, soli oraz na wprowadzeniu warzyw, owoców i ryb.
Poniżej przedstawiono podstawowe zasady zdrowej diety, których powinien przestrzegać chory.
- Zaprzestanie dosalania pokarmów – zastąpienie soli innymi przyprawami, np. pieprzem czy przyprawami korzennymi. Zalecane spożycie: 4-6 g soli na dobę, podczas gdy w niektórych populacjach w Polsce spożycie soli sięga nawet 21 g na dobę.
- Jedzenie dużych ilości owoców i warzyw, zwłaszcza świeżych i bogatych w potas (bananów, pomidorów, ziemniaków, fasoli, grochu i szpinaku).
- Spożywanie zup przygotowanych z warzyw.
- Najbardziej wskazane jest spożywanie mięsa z drobiu, gotowanych (a nie smażonych!) ryb, gruboziarnistych kasz i ryżu.
- Desery składające się z sałatek owocowych, budyni przygotowanych na chudym mleku.
- Spożywanie w ramach śniadań i kolacji pieczywa pełnoziarnistego lub chrupkiego, płatków kukurydzianych, chudego sera i jogurtów, białka jajek.
- Zdrowe są orzechy włoskie i migdały.
- Zalecane jest picie mleka niskotłuszczowego, soków z warzyw, herbaty bez dodatku cukru; nie trzeba całkowicie eliminować kawy – wystarczy pić ją rzadziej, niezbyt mocną, najlepiej z chudym mlekiem bez śmietanki.
- Unikanie bogatego w sól kuchenną jedzenia typu fast food, a także chrupek, chipsów, krakersów, słonych paluszków.
- Powinniśmy przyjmować produkty, które mają naturalne właściwości obniżające ciśnienie (np. czosnek).
- Dieta DASH (od ang. dietary approaches to stop hypertension, czyli dietetyczne podejście do powstrzymania nadciśnienia) to dieta stosowana podczas dużego amerykańskiego programu klinicznego, podczas którego badano wpływ diety na ciśnienie tętnicze – stosując tę dietę udało się obniżyć ciśnienie tętnicze u dużej grupy pacjentów.
Dieta stosowana podczas badania DASH składa się z 4—5 małych posiłków dziennie bogatych przede wszystkim w warzywa i owoce, produkty zbożowe, ryby, chude, białe mięso, o odtłuszczone przetwory mleczne. Ograniczono w niej tłuste i czerwone mięso, pokarmy bogate w tłuszcze nasycone i cholesterol, słodycze i słodzone napoje.
Zwiększenie aktywności fizycznej
Pacjenci prowadzący siedzący tryb życia powinni regularnie wykonywać ćwiczenia fizyczne przez 30-45 minut dziennie. Powinny to być głównie ćwiczenia wytrzymałościowe, takie jak chodzenie, bieganie czy pływanie.
- Nigdy nie należy zabierać się do intensywnych ćwiczeń, jeśli ciśnienie tętnicze jest nieuregulowane.
- Także osoby, które do tej pory nie ćwiczyły regularnie i prowadzą siedzący tryb życia, nie powinny zaczynać swojej aktywności od dużego i długiego wysiłku.
- Intensywne ćwiczenia izometryczne (czyli takie, przy których napina się mięśnie bez ich rozciągania – na przykład podnoszenie ciężarów) mogą powodować nagły wzrost ciśnienia tętniczego. Dlatego przed przystąpieniem do ćwiczeń najlepiej skonsultować się z lekarzem co do ich zakresu i charakteru.
- Powinniśmy pamiętać maksymę, że ruch może zastąpić wiele leków, ale żaden lek nie zastąpi ruchu.
Ograniczenie spożycia alkoholu
Pacjentom z nadciśnieniem tętniczym zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu do maksymalnej dawki 20-30 g u mężczyzn i 10-20 g u kobiet dziennie – 10 g czystego alkoholu to jeden kieliszek wina (125 ml), pół kieliszka wódki (25 ml) lub niepełna szklanka piwa (200 ml).
Zaniechanie palenia tytoniu
Ocenia się, że zaprzestanie palenia jest prawdopodobnie najskuteczniejszą pojedynczą zmianą w stylu życia, która może zapobiec wielu chorobom sercowo-naczyniowym, w tym udarowi mózgu i zawałowi serca.
Regularny nocny odpoczynek
Regularność odpoczynku nocnego jest ważnym elementem decydującym o zdrowiu, choć niestety nagminnie pomijanym w poradnictwie ambulatoryjnym. Pacjenci z chorobami układu krążenia powinni przestrzegać regularności snu w godzinach 22.00-6.00.
Osoby pracujące w godzinach nocnych przez wiele lat, cierpiące na nadciśnienie tętnicze, mogą doznać odwrócenia dobowego rytmu ciśnienia krwi. Należy pamiętać, że odwrócenie dobowego rytmu ciśnienia krwi zwiększa zagrożenie powikłaniami narządowymi nadciśnienia tętniczego.
Podsumowanie
Skuteczność leczenia niefarmakologicznego w łagodnym, niepowikłanym nadciśnieniu tętniczym oceniana jest na przestrzeni kilku miesięcy, jakkolwiek wprowadzone zmiany trybu życia chorego muszą mieć charakter stały.
Nieskuteczność modyfikacji stylu życia kwalifikuje chorego do rozpoczęcia leczenia farmakologicznego, polegającego na regularnym przyjmowaniu leków, które obniżają ciśnienie tętnicze. Jednak w dalszym ciągu ta metoda pozostaje ważnym uzupełnieniem terapii nadciśnienia.